Mamma mín

Eg standi framman fyri vaskinum í køkinum og hyggi í lítla speglið, sum hongur beint uppiyvir – tað kann ikki passa – eg síggi meg sjálva í speglinum, síggi at tað eri eg, men tað følist, sum tað ikki eri eg….. vil ikki, at tað skal vera eg.

“Tú kanst gott fara inn í stovuna” sigur onkur, men hvat, eg tori ikki, eg vil ikki, eg vil ikki síggja eina kistu í stovuni hjá okkum og mammu liggja í henni, deyða. Mammu mína, nei, tað kann ikki passa, eg vil ikki at tað skal passa, eg vil ikki síggja, at tað passar, – men eg veit alt ov væl, at tað passar.

“Tú kanst gott fara inn í stovuna, men bara um tú sjálv vilt” segði onkur aftur. Kanska skal eg fara, eg vendi mær og gangi ímóti stovuni, men nei, eg vendi yvir aftur til vaskið, fái mær vatn, stari í speglið, knappliga hugsi eg, at eg fari ongantíð aftur at kunna keypa bomm, ongantíð, tí pengar til bomm, tað kann eg ikki biðja babba ella nakran annan um, tað er bara mammu, eg kann spyrja um tað. Og hvør skal hjálpa mær at binda dukkukjólan? Og hvør skal greiða hárið og gera hesthalan? Tað plagi eg ikki at gera sjálv, og tað haldi eg ikki, at babba dugir.

Tað er undarligt í køkinum, har eru fleiri fólk, men so merkiliga friðarligt, babba sum altíð prátar ella murrar ”dei da dum” hann sigur einki og situr ikki í sínum stóli, sum hann plagar, men á bonkinum. Og beiggi mín sum altíð er so spentur í onkrum, fiskar við bátinum, koyrir knallert, ella lærir seg judo við okkum, hann situr eisini bara stillur og ger einki. Eg havi avgjørt tað, eg fari ikki inn í stovuna, haldi í borðplátuni, so eg ikki komi til at fara.

Royni at hugsa um mammu, áðrenn hon bleiv sjúk, tá vit bakaði saman, tá vit hentaðu “forglem mig ei”, og tá vit fóru súkklutúr og telttúr, og tá hon lærdi meg at binda, bara livandi inni hjá okkum, soleiðis vil eg hugsa um hana.

Lítla systir mín kemur úr stovuni, hon er glað, og sigur: “Mamma er orduliga pen og hon hevur ljósareyð blomstur og lebastift.” Nú ivist eg aftur, skal eg kanska hyggja at henni? Men eg tori ikki, og eg orki ikki, og eg orki heldur ikki at ivast meira, so eg velji, at eg fari ikki inn í stovuna.

Lítla systir mín, hon skilir ikki hvat er hent, hon er so glað og spent, tí tað eru so nógv fólk inni hjá okkum.

Eg minnist hin dagin,tá telefonin ringdi, og mamma lat hurðina aftur, ímeðan hon tosaði. Tá hon kom inn aftur í køkin, setti hon seg undir lítlu systi og tók um meg og segði, at nú var hon blivin sjúk. Eg segði, at eg vildi hjálpa henni og fór so eftir einum lappa og vaskaði gólvið undir borðinum.

Tann dagin bleiv eg bangin fyri at okkurt fór at henda. Um kvøldarnar, tá eg var farin í song, og ikki hoyrdi mammu, so helt eg, at hon kanska var deyð, eg vildi ikki siga henni tað, so eg mátti finna uppá okkurt at spyrja hana um, aftur og aftur, til eg var so móð, at eg sovnaði.

Mamma skuldi nú ofta til læknan, sum bara var í bygdini eina fer um vikuna, so bíðitíðin kundi vera long. Ofta tá mamma ikki var komin heimaftur seint seinnapartin, var eg bangin fyri at hon var koyrd á hospitalið og at tey ikki vistu, hvønn tey skuldu siga tað við. Tí babba var til skips og beiggi búði á realskúlanum í Havn. Eisini hugsaði eg, at hon var svímað ella deyð. Sá hana fyri mær í gráa ullinta frakkanum, og at hon sat í einum stóli í bíðirúminum, sum eisini var gráur, og at hon hevði koyrt ta reyðu taskuna og handskarnar afturum stólin. Stólurin stóð aftanfyri hurðina, og hugsaði eg at læknin tí ikki hevði sæð hana, og so var hann farin heim . Tá súkklaði eg ofta út til læknan, og tað var ein lætti, tá eg sá hana sita har, saman við fleiri øðrum.

Mamma vísti mær, hvar hon var sjúk, ein stórur bláur klumpur var á bróstinum, næstan undir arminum, og hon segði, at hon fór á hospitalið at skera hann vekk. Tá hon kom heimaftur, vísti hon mær tað, alt bróstið var skorið vekk og ein langur skurður var undir arminum. Hon segði, tú ert bara 10 ár, men tað er gott hjá tær at vita hetta. Og so skuldi hon til Danmarkar at fáa strálur, tá hon kom aftur, hevði hon svartar strikur av tusj á rygginum og framman, tí at strálurnar bara máttu vera innanfyri strikurnar, og hon mátti liggja pinnastill ímeðan.

Tað komu fleiri fólk at vitja enn vanligt, stemningurin broyttist, og eg sá fleiri ferðir at onkur táraði og tey tosaðu um “óndartað”, eg visti ikki hvat tað var og vildi ikki spyrja mammu. Ein dagin var ein kona, sum eg ikki kendi og vitjaði, tá hon fór, stillaði eg meg í durin og spurdi hana hvat “óndartað” var, og um tað var gott ella ringt, hon segði, at tað var ikki so gott.

At okkurt fór at henda, visti eg heilt sikkurt tann dagin fyri 2, 3 ella 4 vikum síðani, tá eg kom aftur av summarlegu. Eg rann bangin niðan gjøgnum trappurnar, og tá eg kom inn í gongina, skilti eg, at her var ikki rætt. Í gongini stóðu babba, omma, mostrar og fastrar, tað var sum hvør hurðastavi var livandi, ongin segði nakað, eg hugdi inn í kamarið hjá mær, har mamma lá um dagin, tá hon var sjúk. Tá visti eg tað, tá sá eg tað, mamma lá ikki bara og svav, eg visti tá, at hon fór ongantíð at koma uppaftur. Eg stóð púra stív eina løtu og hugdi at henni, so leyp eg inn á vesið, stongdi, og legði meg á knæ og bað og bað Gud um at gera mammu fríska.

Og eg mintist tað síðsta, eg hugsaðu, áðrenn eg fór á legu. Eg var irriterað inn á mammu, tí man kundi hava 14 kr. við, 2 kr. hvønn dag, eg vildi hava meir, tað høvdu hinar genturnar, men tað helt hon ikki, bæði tí tað stóð í brævinum, og tí at babba mátti koma heim av skipinum, so tað var eingin inntøka, eg var irriterað og eg hugsaði, at: “eg leggi onki í, um tú ert sjúk.”

Síðani tann dagin vóru systir mín og eg hjá fastur, eg var fleiri ferðir inni hjá okkum og vitjaði, tað var so ræðuligt at sita á stólinum í kamarinum framman fyri songina og bara hyggja at mammu og síggja, at hon onki kundi, hon royndi at hyggja og siga okkurt, men tað virkaði, sum hon tosaði í ørviti, tá vildi eg bara sleppa vekk.

Onkuntíð lá eg í songini hjá henni, og onkuntíð kom babba eisini, so lá eg ímillum, og hann helt armin um meg og mammu, tað var betri. Onkuntíð var systir mín eisini, men hon byrjaði sum oftast at hoppa í songini, og so kom onkur eftir henni.

So kom hann, dagurin, eg hevði verið bangin fyri, hann sum eg helt, bara kundi vera í søgum ella í Amerika. Fastur segði, at nú var mamma deyð, eg fór at gráta, hon klemmaði og troystaði meg, og hon segði: “Tað er gott at gráta.”

Seinni um dagin fór systkinabarn mítt at keypa, hon bað meg meg koma við, eg segði við hana, at hon skuldi ikki siga tað, tí so kom eg ikki inn við. Men meðan vit stóðu og keyptu, segði hon: “Mamma hennara er deyð!”, og øll sum vóru í handlinum hugdu at mær, eg vildi sleppa vekk, renna avstað. Tað var akkurát sum at tað passaði meira, um onkur fekk tað at vita, og bara at hoyra tað var so óveruligt .

Tað er so ringt at skilja, at mamma er deyð, tað følist sum, at kanska um eg ikki sigi tað, og ongin fær tað at vita, so er tað ikki hent. Tá útvarpið segði andlát og navnið á mammu, tað var ræðuligt. Eg leyp út í gongina, og stóð so har leingi, púra fryst. So kom eg at hugsa um jarðarferðina, nei tað orki eg ikki, tað vil eg ikki.

Men 4 dagar seinni var so jarðarferðin, eg minnist allar kransarnar sum lógu allan vegin rundan um húsini og oman við garðinum, tað var orduliga pent. Kistan stóð í stovuni, lokið var á, babba, beiggi og systir mín og eg sótu á sofuni, og tað komu fult av fólki. Helst minnist eg abba mín sum tútbrølaði, sum eitt barn, og følilsi at hyggja uppá vinkonu mína og ikki fáa smílst, hugsaði um hon mundi halda tað vera undarligt. Grátið fekk eg ikki, tað føldist sum allur hálsurin var harður, og eg fekk ilt, tá eg svølgdi.

Vit gingu í góða summarveðrinum langa túrin í kirkjugarðin, minnist at talarin segði “Hví skuldi ein maður, hví skuldi ein sonur og hví skuldu 2 døtur missa hana sum tey elskaðu so nógv, men svar var einki. Kistan bleiv koyrd niður í grøvuna, onkrir menn gjørdu tað, eg hugsaði: “Hvør hevur lovað teimum tað?” 

Summarfrítíðin er liðug, babba skal avstað aftur, út at sigla. Og beiggi mín, hann fer til skips. Eg hevði verið so spent at byrja aftur í skúlanum , tí systi mín skuldi í 1. flokk, men nú skuldu vit flyta, – hvør sær – í hvør sín skúla. Og vit skulu pakka niður, hennara pusludukku í eina tasku og mína pusludukku í eina aðra, tær eru líka ílætnar, so fínar í ruskinn shorts og vesti, hvítari silkiblusu og ruskinn knæstivlum. Tá mamma var og fekk strálir, hevði ein sjúkrasystir keypt dukkuklæðini fyri mamma, og sent tey við postinum. Vit høvdu sama kamar og svóvu í dupultsongini, sum mammu og babba áttu fyrr. Dukkurnar plagdu at sova á fótalagnum. Allar kundu ikki koma við, og onkur klæðir áttu tær saman, so tað var ikki so lætt at deila. Og tvillingadukkurnar- ein genta og ein drongur – tær fekk systir mín, tí tær máttu vera saman.

Lívið tað broyttist. Eg longdist eftir mammu . Sjálvt um vit høvdu tað gott hjá hvør sínari mostur, so ynskti eg eftir, at vit øll vóru saman. Vit vitjaðu hvørja aðra, og tá babba og beiggi vóru heima, vóru vit øll saman í vikuskiftum og ferðium. Vit ferðaðust hjá fastur, og sera gott var at kunna koma í grannahúsið til tantu, har vit føldu okkum heima.

At missa ger nakað við eitt barn, tryggleikin og tað sorgleysa álitið á lívið broytist, ofta tá telefonin ringdi ella onkur vaksin rópti á meg, var eg bangin fyri, at nú var tað babba ella beiggi, sum var deyður. Eg vísti ongum, at eg var bangin fyri aftur at missa, og heldur ikki at eg longdist og syrgdi, tí eg hugsaði at eg skuldi ikki gera tey kedd. Eg visti frá grannabørnunum, at tá vit ikki vóru har , svav babba ofta í stovuni og tey hoyrdi hann gráta.

Við hjálp og umsorgan frá familjuni hjá mammu og babba, góðum grannum og øðrum, komu vit víðari og hava eitt gott lív. Eisini er ein troyst, at vit sum børn lærdu at seta álit okkara á hann sum øllum valdar, og at minna okkum á skrivstaðið sum stendur á gravsteininum hjá mammu at : “Harrin er Hiðri mín, mær fattast einki”.

Sorgin broyttist gjøgnum árini, eg saknaði mammu bæði tá trupulleikar vóru, men saknaði hana ikki minni til at kunna deila gleðina við henni, tá tær bestu hendingarnar í lívinum vóru. Syrgdi yvir at hon ikki kundi fylgjast við okkum í uppvøkstrinum. Eisini røkkur sorgin seinni til, at hon ikki kom at kenna míni børn, og at tey ikki kundu uppliva hennara kærleika.

Sannast má, at tíðin lekir ikki sárini, men at kunna seta orð á sorgina og kenslurnar, tað hjálpir.

– Kvinna, sum misti mammu sína sum barn